زيد، پس از امام باقرعليه السلام بزرگترين فرزند امام سجادعليه السلام به زهد و فضل، علم و ورع و سخاوت و شجاعت معروف بود. بنابر نقل اكثر منابع، زيد بن علي بن حسين الشهيد، بين سال 75 تا 80 هجري در مدينه از مادري اُمّ ولد به دنيا آمد.1 شيخ مفيد از ابوالجارود و زياد بن منذر روايت كرده: وارد مدينه شدم و از هر كس در مورد زيد پرسيدم، پاسخ داد او حليف القرآن(پيوسته مشغول قرائت قرآن مجيد) است.2 او به منظور امر به معروف و نهي از منكر و احقاق حق و بازگرداندن خلافت به صاحبان اصلي آن، يعني اهل بيت با شمشير قيام كرد. خروج و قيام مسلحانه سبب شد، عده اي گمان كنند، كه او مردم را به خود دعوت مي كند؛ حال آن كه هدف او احياي حكومت اسلامي به رهبري ائمه هدي عليهم السلام بود. زيد بن علي در تاريخ چهارشنبه، اول صفر سال 120 هجري قيام خود را آغاز كرد.3 سبب قيام وي اين بود، كه وي براي شكايت از خالد بن عبدالملك بن حرث، والي مدينه، نزد هشام بن عبدالملك- خليفه اموي- رفت. مدتي در شام بود، تا با وي ملاقات كند؛ ولي او اجازه ملاقات نمي داد. زيد هر بار نامه مي نوشت و مطلب خود را در آن ذكر مي كرد؛ ولي هشام در پايان نامه و در پاسخ او مي نوشت كه بايد به سرزمين خود مدينه برگردد. اما زيد ابا مي كرد، تا آن كه هشام او را نزد خود خواند و گفت: شنيده ام كه در آرزوي خلافت هستي؛ اما تو شايسته اين مقام نيستي؛ زيرا مادرت كنيزكي بيش نبود! وي در پاسخ گفت: مادر اسماعيل، پسر ابراهيم نيز كنيز بود؛ ولي خدا او را به پيامبري برگزيد و پيامبر ما را از صلب او بيرون آورد. سخناني بين زيد و هشام، رد و بدل شد، تا اينكه هشام خشمگين شد و دستور داد زيد را اخراج كنند . ماموران، وي را به جانب مدينه فرستادند تا از مرزهاي شام خارج شد.4 پس از جدا شدن ماموران، زيد به عراق آمد و در كوفه گروه زيادي حدود چهل هزار نفراز مردم با او بيعت كردند . يوسف بن عمر ثقفي كه از طرف هشام، حاكم عراق بود، با وي نبرد كرد؛ ولي اطرافيان زيد از او روي گردان شده، زيد را تنها گذاشتند. زيد با جماعت اندكي تا شب نبرد كرد و شب هنگام به واسطه شدت جراحات وارده به شهادت رسيد. جنازه او را در كف نهر آبي دفن كردند و روي قبر او را پر از خاك و گياه كرده، آب نهر را روي آن جاري ساختند، تا از ديد دشمن پنهان بماند؛ ولي، حاكم كوفه مطلع شد و قبر را شكافته، سر زيد را از بدن جدا كرد و براي هشام به شام فرستاد. به دستور هشام، بدن زيد را برهنه به دار كشيدند. پس از مدتي جنازه اش را سوزانده، خاكسترش را بر باد دادند.5 زيد هنگام شهادت 42 سال داشت. تاريخ شهادت وي را برخي سال120 وگروهي 122 ذكر كرده اند.6 شيخ مفيد مي نويسد: "حضرت زيد روز دوشنبه دوم صفر سال صد و بيستم هجرت در سن چهل و دو سالگي شهادت يافت".7 ائمه معصومين همواره از زيد بن علي بن الحسين به نيكي ياد مي كردند. امام صادق (ع) پس از آن كه به وسيله نامه اي از شهادت عموي خود مطلع شد، گريست و فرمود : انّا لله و انّا اليه راجعون! از خداوند به خاطر مصيبت عمويم زيد اجر و مزد مي طلبم! زيد، عموي خوبي بود و براي دنيا و آخرت ما سودمند بود. به خدا قسم كه عمويم شهيد از دنيا رفت، مانند شهدايي كه در خدمت رسول خدا و علي و حسن و حسين- صلوات الله و سلامه عليهم- شهيد شدند!8 و به به روايتي هزار دينار از اموال خود را بين خانواده كساني كه در راه ياوري وي شهيد شده بودند، تقسيم نمود.9 1. ابن حزم اندلسي‏، جمهرة أنساب العرب،‏ بيروت‏، دار الكتب العلمية، چ اول، 1418ق، ص56؛ ابوالفرج اصفهاني، مقاتل الطالبيين، تحقيق سيد احمد صقر، بيروت، دار المعرفة، بي تا، ص124. (نرم افزار سيره معصومان) 2. مفيد، الإرشاد في معرفة حجج الله علي العباد، قم، كنگره شيخ مفيد، چ اول، 1413ق، ج2، ص72. (نرم افزار سيره معصومان) 3. ابن اثير، الكامل في التاريخ، بيروت، دار صادر-دار بيروت، 1385ق، ج5، ص229. (نرم افزار نورالسيره) 4. همان، ص231-232. 5. همان، ج5، ص246. 6. مقاتل الطالبيين، پيشين، ص127. 7. ارشاد، پيشين، ج2، ص174. 8. صدوق، عيون أخبار الرضا عليه السلام‏، تهران، نشر جهان، چ اول، 1378ق، ج1، ص252؛ مجلسي، بحار الأنوار، تهران، اسلاميه، چ دوم، 1363ش، ج46، ص175. (نرم افزار سيره معصومان) 9. ارشاد، پيشين، ج2، ص173.